کاربرد سلول های بنیادی چیست؟

با ورود سلول‌های بنیادی، دنیای پزشکی به طور شگفت انگیزی تغییر کرد و بیماری‌هایی که بشر آن‌ها را غیر قابل درمان می‌دانست، درمان شد. چرا که این سلول‌ها با توانایی منحصر بفرد خود در تکثیر و تمایز به انواع مختلفی از سلول‌های بدن، امیدهای جدیدی را برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها به وجود آورده‌اند. در این مقاله قصد داریم به بررسی عمیق‌تر پرسش “از سلول های بنیادی چگونه استفاده کنیم؟” و کاربرد سلول های بنیادی بپردازیم.

سلول های بنیادی و کاربردهای آن

سلول‌های بنیادی که به عنوان سلول‌های مادر نیز شناخته می‌شوند، توانایی منحصر به فردی در تبدیل به انواع مختلفی از سلول‌های تخصصی بدن دارند. این ویژگی خاص، دلیل اصلی استفاده، توجه و تحقیق فراوان بر روی این سلول‌ها در سال‌های اخیر شده است. سلول های بنیادی به سه دسته تقسیم می‌شوند که در کلینیک فوق تخصصی سلول های بنیادی بایوژن وجود دارند. از کاربرد سلول های بنیادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

کاربرد سلول بنیادی جنینی

سلول‌های بنیادی جنینی در توده داخلی بلاستوسیست قرار دارد، بلاستوسیست توده‌ای است که در نهایت جنین را می‌سازد. از روز چهارم تا هفتم این سلول قابل استخراج است و بعد از آن ناپدید می‌شود. به طور قطع مهم‌ترین کاربرد این سلول در قسمت پزشکی می‌باشد و کاربردهای آن عبارتند از:

1. بهبودی در بافت‌های استخوانی: یکی از ویژگی‌های بی‌نظیر سلول‌های بنیادی جنینی قدرت تکثیر شدن است. از طرفی این نوع سلول‌ها به سلول‌های مزانشیمی تبدیل می‌شوند که قادر به تمایز به سلول‌های استخوانی هستند. یکی از ویژگی‌های بی‌نظیر سلول‌های بنیادی جنینی قدرت تکثیر شدن است. از طرفی این نوع سلول‌ها به سلول‌های مزانشیمی تبدیل می‌شوند که قادر به تمایز به سلول‌های استخوانی هستند.
2. استخوان برای شکل‌گیری نیاز به پروتئین و املاح معدنی دارد و این سلول‌ها پروتئین پایه را تولید می‌کنند.
3. شکل‌گیری مفاصل: درمان ارتوپدی با سلول های بنیادی از نوع جنینی امکان موفقیت بالایی دارد. بنابر ویژگی تمایزپذیری این سلول‌ها با تزریق آن‌ها به بافت‌های غضروفی و استخوانی ترمیم و بازسازی مفاصل امکان پذیر می‌شود.
4. بیماری‌های خونی: کاربرد سلول بنیادی (Stem cells) جنینی در درمان بیماری‌های خونی می‌باشد، به این صورت که این دسته از سلول‌ها به سلول‌های خونی خاص مانند گلبول‌های قرمز یا گلبول‌های سفید تمایز می‌یابند. از انواع سرطان‌های خون گرفته تا اختلالات خونی ارثی و انواع کم‌خونی‌ها را می‌توان با کمک پیوند این سلول‌ها درمان کرد.
5. درمان بیماری قلبی: سلول‌های بنیادی وقتی دیواره سیاهرگ بیمار را لمس می‌کنند، توانایی درمان سیاهرگ‌های بیمار را دارند. آن‌ها همچنین برای درمان نارسایی قلبی با تبدیل شدن به سلول‌های عضله قلب در صورت وجود ضعف در عضلات قلب استفاده می‌شوند. به علاوه با تقویت سیستم خود ایمنی روند بهبودی پس از عمل را تسریع می‌کنند.
6. بیماری مغزی: در زمینه اختلالات عصبی، سلول‌های بنیادی نقش مهمی در ترمیم بافت عصبی آسیب دیده و ترویج بازسازی سلول‌های عصبی دارند. سلول‌های بنیادی می‌توانند به سلول‌های عصبی آسیب دیده در مغز تبدیل شوند و به ترمیم بافت‌های آسیب دیده کمک کنند.

طبق گفته سایت mayoclinic این سلول‌های بنیادی پرتوان (ploo-RIP-uh-tunt) هستند، به این معنی که می‌توانند به سلول‌های بنیادی بیشتری تقسیم شوند یا می‌توانند به هر نوع سلولی در بدن تبدیل شوند. همین مورد این اجازه را می‌دهد تا سلول‌های بنیادی جنینی برای بازسازی یا ترمیم بافت‌ها و اندام‌های بیمار مورد استفاده قرار گیرند.

کاربرد سلول بنیادی بالغ

دانشمندان با رسیدن به پاسخ اینکه سلول بنیادی چیست؟ موفق به کشف نوع دیگری از سلول بنیادی شده‌اند. سلول‌های بنیادی بالغ که سلول‌های بنیادی سوماتیک نیز نامیده می‌شوند، سلول‌های تمایز نیافته‌ای هستند که در بسیاری از بافت‌های مختلف در سراسر بدن تقریباً همه موجودات از جمله انسان یافت می‌شوند. از موارد استفاده از سلول بنیادی بالغ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. بیماری‌های تنفسی: کسانی که از بیماری‌های ریوی رنج می‌برند، می‌توانند از Stem cells بالغ استفاده کنند. با تکثیر سلول‌ها و جایگزین شدن سلول‌های سالم با سلول‌های آسیب‌دیده، یاخته‌های بنیادی بزرگسال به ترمیم بافت آسیب‌دیده کمک می‌کنند.
2. پیوند استخوان: از دیگر کاربرد سلول های بنیادی بالغ می‌توان به پیوند زنی برخی از اعضای بدن مانند استخوان اشاره کرد. با کمک این روش پروسه درمانی سریع‌تری داشته باشد و سلول‌های جدیدی جایگزین سلول‌های آسیب دیده می‌شود.

همانطور که سایت stemcell می‌گوید تصور می‌شود که سلول‌های بنیادی بالغ در انواع بافت‌های مختلف می‌توانند منجر به درمان بیماری‌های متعددی شوند که از دیابت نوع 1 (تامین سلول‌های تولیدکننده انسولین) تا حمله قلبی (ترمیم عضله قلب) و بیماری‌های عصبی (بازسازی نورون‌های از دست رفته در بدن) را شامل می‌شود.

کاربرد سلول بنیادی خون بند ناف

خون باقی مانده در بند ناف و جفت پس از تولد نوزاد دارای سلول‌های منحصر بفردی هستند که می‌توانند در درمان برخی از بیماری‌ها موثر باشند. به همین دلیل پزشکان این خون را جمع‌آوری می‌کنند تا به عنوان سلول بنیادی خون بند ناف از آن استفاده کنند. کاربرد سلول های بنیادی از نوع خون بند ناف دنیای پزشکی را به طور کامل متحول کرد. کاربردهای آن عبارتند از:

1. مشکلات مو: بیشتر افراد از مشکل ریزش مو رنج می‌برند، با این حال از سلول بنیادی خون بند ناف برای رفع این مشکل استفاده می‌کنند. ویژگی که این سلول‌ها دارند باعث شده تا به صورت هماهنگ با تزریق پلاسمای غنی از پلاکت نیز بتوان به پوست سر تزریق کرد.
2. پیوند کلیه: خونسازی از ویژگی دیگر سلول بنیادی خون بند ناف می‌باشد که از این مورد برای پیوند کلیه استفاده می‌شود. با پیوند این سلول‌ها به کلیه، سلول‌های این قسمت از اعضای بدن بازسازی می‌شوند و سلول‌های معیوب با سلول‌های سالم جایگزین می‌شوند.
3. پوست: سلول‌های بنیادی خون بند ناف بر روی مشکلات پوستی مانند پسوریازیس تاثیرگذار هستند. Psoriasis نوعی بیماری است که سلول‌های پوست تا ۱۰ برابر سریع‌تر از حد طبیعی تکثیر می‌شوند، از این رو سلول‌های بنیادی این رشد سریع را کنترل می‌کنند و بازسازی بخش‌های آسیب دیده می‌پردازند.
4. تالاسمی: تالاسمی نوعی کم خونی است که در دسته بیماران ژنتیکی قرار دارد. سلول‌های بنیادی به دلیل خونسازی بودنشان می‌توانند میزان کم خونی در بدن را از بین ببرند.
5. اختلالات سیستم ایمنی: برای از بین بردن بیماری‌های سیستم ایمنی مانند اختلالات لنفوپرولیفراتیو، سندرم دی جورج، پارکینسون می‌توان از کاربرد سلول های بنیادی در پزشکی استفاده کرد.
6. پیوند استخوان: همانند سلول بنیادی بالغ، سلول بنیادی خون بند ناف نیز برای پیوند استخوان گزینه مناسبی است. چرا که با تکثیر و تمایز خود سعی بر این دارند که بافت‌های مورد نظر را جایگزین کنند.

سخن پایانی

در این مقاله سعی شد تا به صورت جامع به پرسش “کاربرد سلول های بنیادی چیست؟” پاسخ داده شود. با این حال با توسعه فناوری‌های نوین و عمیق‌تر شدن درک بشریت از مکانیسم‌های مولکولی حاکم بر رفتار سلول‌ها بنیادی می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در این زمینه باشیم، چرا که هم پای دیگر کشورها کاربرد سلول های بنیادی در ایران نیز در حال رشد و توسعه است.

منابع:

1. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-marrow-transplant/in-depth/stem-cells/art-20048117
2. https://www.gencell.com.ua/en/ischemic-heart-disease-coronary-heart-diseases
3. https://stemcell.nd.edu/research/alternative-stem-cell-sources/adult-stem-cells/
4. https://www.startstemcells.com/stem-cell-therapy-cost.html