در دنیای پزشکی و بهداشت، سلول‌های بنیادی خونساز نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. این سلول‌های منحصربه‌فرد قادر به تولید انواع مختلف سلول‌های خونی هستند و به حفظ تعادل سیستم ایمنی و انعقادی بدن کمک می‌کنند. درک عمیق‌تر از ساختار و عملکرد این سلول‌ها می‌تواند در درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات خونی کاربرد داشته باشد. در این مقاله، ما به بررسی ویژگی‌های سلول های بنیادی خونساز و جایگاه آنها در سیستم بدن خواهیم پرداخت. همچنین، آخرین دستاوردهای علمی در زمینه کاربردهای درمانی این سلول‌ها را معرفی خواهیم کرد.
سلول های بنیادی خونساز چیست؟
یکی از سلول‌هایی که در مرکز تخصصی سلول های بنیادی بسیار مورد طرفدار هستند، سلول‌های بنیادی خونساز می‌باشند. این دسته از سلول‌ها یک نوع سلول نابالغ هستند که می‌توانند به انواع سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها تبدیل می‌شوند. منبع سلول‌های خونساز خون محیطی و مغز استخوان می‌باشد.
اگر بخواهیم به طور دقیق‌تر نحوه ایجاد این دسته از سلول‌ها را بیان کنیم، باید گفت که یک HSC به یک سلول پیش ساز به نام اریتروبلاست بالغ می‌شود، اریتروبلاست به یک گلبول قرمز نابالغ به نام رتیکولوسیت تبدیل می‌شود. در نهایت، یک رتیکولوسیت به یک گلبول قرمز بالغ تبدیل می‌شود.
کاربرد پیوند سلول‌های بنیادی خونساز
هر کدام از سلول‌های بنیادی کاربرد منحصر بفرد خود را دارند، یکی از آنها مانند درمان بیماری های مغز و اعصاب با سلول های بنیادی می‌باشد. با این حال سلول‌های بنیادی خونساز، به عنوان پیش‌سازهای اصلی سلول‌های خونی، نقشی حیاتی در تولید و تجدید مداوم سیستم خونی و ایمنی بدن ایفا می‌کنند.
به گفته سایت scielo.cl، پیوند سلول‌های بنیادی خونساز درمان پذیرفته شده انتخابی برای انواع بیماری‌های بدخیم و غیر بدخیم در کودکان و بزرگسالان مانند سرطان‌های خونی، اختلالات مادرزادی سیستم خونی و ایمنی و آسیب‌های ناشی از شیمی‌درمانی است. در ابتدا به عنوان درمان نجات برای بیماران مبتلا به سرطان پس از دوزهای بالای شیمی درمانی و پرتودرمانی و همچنین اصلاح کمبودهای شدید در سیستم خونساز توسعه یافت، به یک درمان ایمنی برای بدخیمی‌ها و اختلالات خود ایمنی تبدیل شد. این روش به دستیابی به اطلاعات کلیدی در مورد محیط مغز استخوان، زیست شناسی سلول‌های بنیادی خونساز و سازگاری بافتی کمک کرده است.
ارتباط سلول‌های بنیادی خون محیطی به سلول بنیادی خونساز
اهدای سلول‌های بنیادی خون محیطی (PBSC) یکی از دو روش جمع آوری سلول‌های خون ساز برای پیوند سلول‌های بنیادی خون است. همان سلول‌های خون ساز که در مغز استخوان یافت می‌شوند در خون در گردش (محیطی) نیز وجود دارد. اهدای PBSC از طریق یک روش غیر جراحی به نام آفرزیس انجام می‌شود.
چالش‌های (Hematopoietic Stem Cells (HSCs
مرحله بسیار مهم نحوه تزریق سلول های بنیادی می‌باشد، تنها راه به دست آوردن سلول های بنیادی خونساز سالم در فرآیند صحیح تولید آنها می‌باشد. این نوع سلول بنیادی نیز چالش‌های به هنگام استفاده دارد، گسترش آزمایشگاهی HSCها نیازمند پروتکل‌های خاصی برای افزایش تکثیر و خود نوسازی و در عین حال کنترل همزمان تمایز HSCها است.
سلول‌های خون ساز با سلول‌های بنیادی دیگر چه تفاوتی دارند؟
سلول‌های بنیادی خونساز HSCها با دیگر سلول‌ها مانند سلول بنیادی بند ناف تفاوت‌هایی دارند. این دسته از سلول‌ها با ظرفیت منحصر به فرد خود برای خود تجدید و تمایز به تمام سلول‌های خونساز مشخص می‌شوند. آنها همچنین می‌توانند به BM منتقل شوند و کل سیستم خونساز را پس از پیوند به گیرندگان بازسازی کنند.
سخن پایانی
سلول های بنیادی خونساز نقش حیاتی و کلیدی در حفظ و تجدید سیستم خونی بدن ایفا می‌کنند. پیشرفت‌های اخیر در زمینه‌ی شناخت مکانیسم‌های مولکولی و سلولی دخیل در خون ساختی، امکان درک بهتر عملکرد این سلول‌ها را فراهم آورده است. همچنین، کاربردهای درمانی سلول‌های بنیادی خونساز در زمینه‌های متنوعی همچون پیوند مغز استخوان، درمان بیماری‌های خونی و سرطان‌های خونی مورد توجه قرار گرفته است.
سوالات متداول
1. روش‌های تکثیر سلول‌های بنیادی خونساز به چه صورت است؟
یکی از روش‌های تکثیر سلول های بنیادی خون ساز استفاده از محیط‌های کشت ویژه که حاوی عواملی مانند فاکتورهای رشد است، می‌تواند به تکثیر این دسته از سلول‌ها کمک کنند.
2. کاربردهای سلول‌های بنیادی خون ساز چیست؟
این دسته از سلول‌ها عمدتا در درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، اختلالات خونی و بیماری‌های ایمنی استفاده می‌شوند.
3. مزایای سلول های بنیادی خون ساز چیست؟
توانایی بازسازی خون، درمان بیماری‌های خونی، پیوند و توانایی خود ترمیمی و کمک به سیستم ایمنی از نکات مثبت این دسته از سلول‌ها می‌باشد.
4. آیا سلول بنیادی خون ساز عوارضی دارد؟
عوارض مزمن شامل GVHD مزمن، عفونت با باکتری‌های محصور شده و فعال شدن مجدد ویروس واریسلا-زوستر است.
5. کدام کلینیک در ایران خدمات سلول بنیادی انجام می‌دهد؟
امروزه استفاده از سلول‌های بنیادی در زمینه‌های مختلف پزشکی در حال گسترش است و مجموعه‌هایی همچون بایوژن خدمات مرتبط با جمع آوری، آماده سازی و ذخیره سازی این سلول‌ها را ارائه می دهند. آگاهی از پتانسیل درمانی و روش‌های استفاده از سلول‌های بنیادی می‌تواند گام مهمی در پیشرفت پزشکی ترمیمی باشد.